Aandacht in de zorg

Boeien en binden èn beter presteren met bevlogen medewerkers. Dat is wat wij beloven met het programma 'Leidinggeven aan bevlogenheid'. Met dit programma geven wij medewerkers, teams en leidinggevenden handvatten om met plezier te presteren en te ontwikkelen.

We willen in de zorg "voldoende medewerkers die gemotiveerd en deskundig zijn", die leren, verbeteren en vernieuwen. Werven in de huidige arbeidsmarkt is al lastig, maar als onze medewerkers het pand ook weer snel via de achterdeur verlaten of zieken worden, wordt het wel heel ingewikkeld om onze doelen te halen.

Deze blog is de eerste in een reeks waarin verschillende elementen van ons programma worden belicht. Ik begin met aandacht voor 'aandacht'. Persoonlijke aandacht is een balangrijk element van leidinggeven aan bevlogenheid.

Aandacht als kernwaarde

Met behandelaars, zorgmedewerkers, leidinggevenden en medewerkers van ondersteunende diensten, zochten we in een VVT organisatie in het midden van het land, naar gedeelde kernwaarden die de nieuwe geformuleerde missie en visie zouden ondersteunen. Kernwaarden vinden we belangrijk voor de identiteit en de cultuur van de organisatie. We willen dat ze houvast geven en richting geven aan houding en gedrag. Hoe dit werkt (of niet) is een vraag die ik hier nu niet ga behandelen. Er bleken binnen de organisatie verschillende kernwaarden naar boven te komen, maar er was er maar een die door vrijwel iedereen werd genoemd: aandacht. Dat vonden we mooi en sterk. We kozen ervoor om deze basiswaarde te omarmen en geen andere waarden uit te werken. In de tekst hieronder wordt 'aandacht' van verschillende kanten belicht en probeer ik een begin te maken met de wijze waarop het in de praktijk handen en voeten kan krijgen. De tekst is op sommige punten sterk geïnspireerd door artikelen en het proefschrift over 'Aandacht op een oncologieafdeling' (2016) van Klaartje Klaver, uit 'de school' van Andries Baart, bekend van de Presentietheorie.

Zonder aandacht geen goede zorg

Aandacht hebben doe je door waar te nemen, proberen te begrijpen wat je waarneemt en je werk met bewuste betrokkenheid uit te voeren. Je ziet of hoort iets en begrijpt dat op een bepaalde manier. Hulpvragers ervaren de zorgverlening als ‘goed’ wanneer zij zich ‘gezien’ voelen. Goede zorg is zorg die je niet tot een ding maakt en waarbij je als persoon mee blijft tellen. Door aandacht zie je wat iemand nodig heeft. Dat betekent dat aandacht en zorg inherent met elkaar verbonden zijn: zonder aandacht kan goede zorg niet bestaan. Alleen door aandachtig te zijn kan blijken wat ertoe doet en waar de zorg op gericht moet zijn.

Aandacht geven op verschillende manieren

Het is belangrijk dat we snappen dat een gezellig gesprek of een hand vasthouden niet de enige manier van aandacht geven is. Aandacht kan ook worden gegeven in de verzorgende of medische handeling zelf; wanneer dat niet op de automatische piloot gebeurt, maar gericht is op deze mens in het bijzonder, met wie de zorgverlener op dat moment te maken heeft. Mensen die gewassen worden kunnen tevreden zijn ook al heeft de verzorgende niet naar hun persoonlijke leven gevraagd. Zolang ze maar goed en prettig gewassen zijn, met aandacht voor wat er speciaal is aan hún lichaam en hún was-wensen. Aandacht uit zich dus zowel in een persoonlijk, emotioneel gesprek, als in hoe je je handelingen uitvoert en laat weten/voelen dat je weet wat de zorgvraag van de ander is, alsook in weten hoe de ander zijn of haar koffie drinkt.

De context kleurt de aandacht

Aandacht is dynamisch van aard en wordt niet alleen bepaald door de houding of psyche van de zorgverlener, maar ook door de bredere context: om wat voor zorgorganisatie met wat voor cliënten gaat het, wat wordt daar belangrijk en/of urgent gevonden. Zo kan aandacht bijvoorbeeld ‘instrumenteel’ van aard zijn, zoals de aandacht die erop gericht is dat patiënten hun medicijnen op tijd innemen. Of een bewoner die erg in de war is en tijdens een nachtdienst gaat dwalen, proberen we zo snel mogelijk rustig te krijgen en terug naar zijn kamer te brengen, zonder aandacht te hebben voor wat hij doormaakt. De nadruk ligt dan op de nachtrust van andere bewoners, die we niet we niet willen verstoren. Deze context van (zorg)visie, omgeving, cultuur van de organisatie e.d. bepaalt dus ook de ruimte en het soort aandacht dat zorgverleners geven. Bij dit aspect van aandacht ligt een belangrijke verantwoordelijkheid voor bestuur en management van Warande.

Aandacht voor het 'team'

Zorg en ondersteuning verlenen doe je niet alleen, maar samen met mantelzorgers,  vrijwilligers en met collega’s en andere disciplines. Aandacht voor die samenwerkingsprocessen en voor persoonlijk contact zijn van groot belang om als hulpverlener goed op de veranderingen en uitdagingen in de zorg te kunnen inspelen. Hulpverleners die elkaar (in teams) feedback geven en steunen, werken beter, ervaren minder stress en meer plezier.  Dit wordt ook nog versterkt door een steunend (aandachtig) leiderschap.

Over aandacht voor jezelf en over de organisatie

Een kernvraag is of hulpverleners voldoende persoonlijk en professioneel zijn toegerust om met alle veranderingen en verwachtingen om te gaan en de gevraagde aandacht te geven. De basis ligt daarom ook in aandacht voor jezelf, voor de ontwikkeling en ervaring van de eigen kracht en het eigen professioneel vermogen.

De VVT-organisatie waarvoor ik dit schreef, besluit deze tekst met: "Als organisatie willen wij met aandacht bijdragen aan goede zorg in een passende omgeving, aandachtig leiderschap en de persoonlijke en professionele ontwikkeling van de hulpverleners."

Henk Schoep

28-06-2018